ศัลยกรรมช่องปาก (Surgery) คือ งานทางทันตกรรมที่เกี่ยวกับการผ่าตัดภายในช่องปาก และขากรรไกร โดยศัลยกรรมช่องปากนั้นเป็นมากกว่าการถอนฟัน หรือ ผ่าฟันคุด แต่ยังเป็นการรักษาร่วมกับงานทันตกรรมประเภทอื่น ๆ อีกด้วย
งานศัลยกรรมช่องปาก ที่มักพบได้บ่อย
การถอนฟัน
การผ่าฟันคุด
การเสริมกระดูก
การผ่าตัดยกไซนัส
การผ่าตัดขากรรไกรร่วมกับการจัดฟัน
การถอนฟัน
หลายครั้งที่เกิดปัญหาสุขภาพฟันจนจำเป็นต้องทำการถอนฟัน เป็นการรักษาขั้นท้ายสุดที่ทันตแพทย์จะแนะนำ เนื่องจากคนไข้ต้องสูญเสียฟันแท้ธรรมชาติไป
สาเหตุที่ต้องถอนฟัน
- ฟันผุ กรณีฟันผุมาก ขนาดใหญ่ เป็นระยะเวลานานเกิดการติดเชื้อในโพรงประสาทฟัน จนไม่สามารถรักษาด้วยการอุดฟัน หรือรักษารากฟัน จะมีอาการปวด หากปล่อยไว้อาจส่งผลต่อฟันซี่ข้างเคียง
- ฟันหัก กรณีเนื้อฟันแตก หักเหลือน้อยจน ไม่เพียงพอที่จะทำการรักษาด้วยการอุดฟัน หรือครอบฟันได้
- โรคเหงือก ในคนไข้ที่มีปัญหาโรคเหงือกรุนแรง จนเกิดการละลายตัวของกระดูกที่รองรับฟัน ฟันโยก ซึ่งทันตแพทย์ประเมินแล้วว่าไม่สามารถรักษาได้ และเป็นผลเสียต่อฟันโดยรวม
- ฟันเกิดในตำแหน่งผิดปกติ ซึ่งหากปล่อยไว้อาจส่งผลต่อการขึ้นของฟัน เกิดฟันคุด ฟันฝัง ฯลฯ
- การจัดฟัน เป็นการถอนเพื่อให้เกิดช่องว่างในการเรียงฟัน ลดความยื่นของฟัน ซึ่งทันตแพทย์จัดฟันจะเป็นผู้วางแผนว่าต้องมีการถอนในตำแหน่งใด
ขั้นตอนการถอนฟัน
- ทันตแพทย์อาจทำเอกซ์เรย์ (X-Ray) เพื่อตรวจเช็คสภาพของฟัน รากฟัน และกระดูก เพื่อประเมินการถอนฟัน ป้องกันปัญหาอาจเกิดขึ้นในการถอนฟัน
- ฉีดยาชาในบริเวณที่จะทำการถอนฟัน เพื่อให้คนไข้ไม่รู้สึกเจ็บ ในกรณีมีอาการปวดอาจต้องใช้ระยะเวลารอให้ชาเต็มที่นานกว่าปกติ
- ทันตแพทย์ทำการถอนฟัน โดยค่อย ๆ แยกฟันออกจากกระดูกโดยเครื่องมือพิเศษ และโยกฟันทีละนิดจนฟันหลุดออกมา
- คนไข้กัดผ้าก๊อชที่ผ่านการฆ่าเชื้อประมาณ 60 นาที เพื่อให้เลือดหยุดไหล
หากเกิดการสูญเสียฟันไปโดยไม่อยู่ในแผนการรักษาอื่น ๆ ควรมีการใส่ฟันทดแทนในรูปแบบต่าง ๆ เช่น รากฟันเทียม สะพานฟัน หรือฟันปลอม เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการบดเคี้ยว เสริมสร้างบุคลิกภาพ และป้องกันปัญหาฟันยืด ฟันล้ม ในฟันซี่ข้างเคียง ซึ่งเกิดจากการเคลื่อนที่เข้าหาช่องว่าง
การผ่าฟันคุด ฟันฝัง
ฟันคุด คือ ฟันที่ไม่สามารถขึ้นได้ตามปกติในช่องปาก อาจขึ้นมาเพียงบางส่วน หรือฝังอยู่ด้านใต้ ในทิศทางที่แตกต่างกัน ปัญหาจะเกิดขึ้นเมื่อฟันพยายามงอกขึ้นมา ทำให้เกิดแรงดันเบียดซี่ข้างเคียง มีเศษอาหารเข้าไปติด ทำความสะอาดได้ยาก จนเกิดอาการปวด หากปล่อยไว้โดนไม่ทำการรักษาอาจทำให้เกิดการผุของฟันจากการเบียดจนเป็นเหตุให้สูญเสียฟันเพิ่มเติมได้
ในคนไข้บางคนที่ฟันคุดสามารถขึ้นได้ปกติ แต่ในบางกรณีทันตแพทย์อาจแนะนำให้ถอน เนื่องจากอาจส่งผลต่อการบดเคี้ยว การรักษาความสะอาด ทำให้เกิดปัญหาอื่น ๆ ตามมาได้ หรือกรณีต้องทำการจัดฟัน
สาเหตุทีต้องผ่าฟันคุด ฟันฝัง
- ทันตกรรมป้องกัน เพื่อป้องกันปัญหาต่าง ๆ ที่อาจตามมาในอนาคต
- ไม่มีประโยชน์ในการใช้งาน และอาจก่อปัญหาต่าง ๆ
- เกิดการเบียดฟันซี่ข้างเคียง ซึ่งอาจทำให้เกิดการผุ มีเศษอาหารลงไปติด
- เกิดโรคเหงือก เนื่องจากเมื่อฟันคุดโผลขึ้นมา จะทำให้เกิดช่องที่เศษอาหาร เชื้อแบคทีเรียเข้าไปบริเวณใต้เหงือกได้
- จัดฟัน เนื่องจากฟันคุดอาจส่งผลต่อการเคลื่อนฟัน ส่งผลให้ไม่สามารถจัดฟันตามแผนได้
ขั้นตอนการผ่าฟันคุด ฟันฝัง
- ทำการตรวจภายในช่องปาก ร่วมกับการเอกซ์เรย์ (X-Ray) ดูตำแหน่ง ทิศทางของฟัน เพื่อการวางแผนในการผ่าฟันคุด หรือฟันฝัง
- ฉีดยาชาในบริเวณที่จะทำการผ่าฟัน เพื่อให้คนไข้ไม่รู้สึกเจ็บขณะทำการผ่าฟัน
- ทำการเปิดเหงือก อาจมีการตัดแบ่งฟันให้มีขนาดเล็กลง และค่อย ๆ นำชิ้นส่วนของฟันออกมาจนหมด แล้วจึงล้างทำความสะอาดแผล และเย็บปิดแผลไว้
- ทันตแพทย์จะนัดเช็คแผล และตัดไหม หลังจากการผ่าฟันประมาณ 7-14 วัน
หลังการผ่าฟันในบางครั้ง อาจมีการปวด บวมได้ ช่วง 1-3 วันแรก และจะค่อย ๆ ดีขึ้นตามลำดับ ซึ่งคนไข้สามารถบรรเทาอาการด้วยยาแก้ปวด และรับประทานยาตามที่ทันตแพทย์จ่ายให้
การเสริมกระดูก
การเสริมกระดูก คือ การปลูกถ่ายกระดูก ไม่ว่าจะเป็นกระดูกของคนไข้เอง หรือกระดูกเทียม เพื่อแก้ปัญหาความหนาของกระดูกขากรรไกรไม่เพียงพอ เช่น กรณีฝังรากฟันเทียม
ทำไมต้องเสริมกระดูก
ในคนไข้ที่ต้องการทำรากฟันเทียม บางครั้งพบว่าความหนาของกระดูกไม่เพียงพอ เนื่องจากเกิดการละลายตัวของกระดูกขากรรไกรหลังการถอนฟัน ทำให้ไม่สามารถรองรับรากฟันเทียมได้ และอาจส่งผลต่อโครงหน้าของคนไข้ ทำให้ดูแก่กว่าวัยได้
การประเมินความจำเป็นในการปลูกกระดูก
ในการวางแผนเพื่อทำรากฟันเทียมนั้น ทันตแพทย์จะประเมินความพร้อมของกระดูกขากรรไกร ซึ่งปัจจุบันเทคโนโลยีที่ช่วยยืนยันได้ละเอียดแม่นยำที่สุด คือ การเอกซ์เรย์ดิจิตอล 3 มิติ (CT-Scan) ซึ่งจะทำให้ทราบถึงขนาด โครงสร้าง ของกระดูกได้ชัดเจน
การปลูกกระดูกเพื่อรองรับรากฟันเทียม
ในกรณีที่ทันตแพทย์ประเมินแล้วว่าคนไข้ต้องทำการปลูกกระดูกเพื่อรองรับรากฟันเทียม จะมีการทำ 2 รูปแบบ
- การปลูกกระดูกพร้อมผ่าตัดฝังรากฟันเทียม โดยหากทันตแพทย์ประเมินแล้วว่าสามารถทำพร้อมกันได้ ก็จะทำการปลูกกระดูกในขั้นตอนต่อจากการผ่าตัดฝังรากฟันเทียมในทันที ซึ่งจะช่วยประหยัดเวลาคนไข้ ลดระยะเวลารอคอย และคนไข้เจ็บตัวเพียงครั้งเดียว
- การปลูกกระดูกก่อน และผ่าตัดฝังรากฟันเทียมในภายหลัง ในกรณีกระดูกคนไข้บาง หรือเหลือน้อยจนไม่สามารถทำการผ่าตัดฝังรากฟันเทียมพร้อมกับการปลูกกระดูกได้ ทันตแพทย์จะทำการปลูกกระดูกเพิ่มในบริเวณดังกล่าวก่อน และรอให้กระดูกยึดติดแน่น เพื่อให้มีความหนาเพียงพอรองรับรากฟันเทียมต่อไป
การผ่าตัดยกไซนัส
ในกรณีคนไข้ที่โพรงไซนัส ซึ่งอยู่บริเวณไกล้ปลายรากฟันของฟันกล้ามบน โดยหากฟันบริเวณดังกล่าวถูกถอนไปจนกระดูกเกิดการละลายตัว ยุบตัว ส่งผลให้ความสูงของกระดูกไม่เพียงพอต่อการฝังรากฟันเทียม จึงจำเป็นต้องทำการผ่าตัดยกไซนัสร่วมกับการผ่าตัดฝังรากฟันเทียม
การผ่าตัดยกไซนัส คือ การผ่าตัดเพื่อยกเยื้อหุ้มโพรงไซนัสให้สูงขึ้น และนำกระดูกเสริมทดแทนบริเวณช่องว่างดังกล่าว เป็นการเพิ่มความสูงของกระดูกขากรรไกรในบริเวณดังกล่าว เพื่อทำการผ่าตัดฝังรากฟันเทียมต่อไปโดยอาจทำพร้อมการผ่าตัดฝังรากฟันเทียม หรือทำก่อนการฝังรากฟันเทียม ขึ้นอยู่กับการประเมินของทันตแพทย์
ในปัจจุบันมีเทคนิคการยกไซนัสโดยสามารถวางแผนทำการยกไซนัสพร้อมฝังรากฟันเทียมได้ โดยอาศัยเพียงรูขนาดเล็กในตำแหน่งรากฟันเทียม
การผ่าตัดขากรรไกรร่วมกับการจัดฟัน
การผ่าตัดขากรรไกรร่วมกับการจัดฟัน เป็นการรักษาความผิดปกติในรูปแบบที่การจัดฟันปกติไม่สามารถแก้ปัญหาได้ เนื่องจากปัญหาเกิดจากความผิดปกติของโครงสร้างในหน้า และขากรรไกร เช่น คางยื่น ฟันยื่นมาก หน้าเบี้ยว ค้างเบี้ยว ปัญหาในการสบฟันผิดปกติ
โดยเป็นเคสที่มีความซับซ้อน และต้องมีการวางแผนอย่างละเอียดโดยทันตแพทย์เฉพาะทาง